Op 23 maart 2023 moest de CEO van TikTok, Chew, voor het Amerikaanse Congres verschijnen. Chew werd urenlang kritisch verhoord door de congresleden over o.a. TikToks banden met China, het gebrek aan privacy op de TikTok App en de gevaren voor kinderen. Er is al veel gezegd en geschreven over dit unieke politieke spektakel. De media focust daarbij vooral op de mogelijke gevolgen van deze getuigenis en de observatie dat Chew er niet in is geslaagd om de congresleden gerust te stellen. De vraag die daarbij luidt: vormt dit wellicht de aanloop voor verbod of een gedwongen verkoop van TikTok in de Verenigde Staten?
Stichting Take Back Your Privacy (“TBYP“) heeft samen met advocatenkantoor Scott+Scott geassisteerd bij de voorbereiding van de hoorzitting. Zo hebben zij informatie verstrekt en suggesties gedaan voor vragen die aan Chew konden worden gesteld. In 2021 is TBYP in samenwerking met de Consumentenbondeen collectieve schadevergoedingsactie gestart tegen TikTok namens kinderen die gebruikmaken van TikTok.
TBYP heeft vijf belangrijke conclusies (‘take-aways’) getrokken uit de hoorzitting in het Congres, die niet zien op een mogelijk verbod van de TikTok App (of andere mogelijke politieke maatregelen). Deze take-aways onderstrepen het belang van de Nederlandse rechtszaak van TBYP. Ook laten ze zien waarom ouders zich bewust moeten zijn van de risico’s wanneer hun kinderen op TikTok zitten.
1. TikTok brengt enkele verbeteringen aan in de TikTok App, maar alleen in de VS
Om een verbod of een andere drastische maatregel van de Amerikaanse overheid te vermijden, heeft TikTok onlangs verschillende zogenaamde verbeteringen aangebracht aan de TikTok App.
Een van die verbeteringen is dat TikTok verschillende versies van de App heeft geïntroduceerd voor kinderen in verschillende leeftijdscategorieën onder de 18 jaar. In de VS introduceerde TikTok een ‘jonger dan 13’-versie met – volgens Chew’s verklaring – “nul advertenties” in die versie. Deze ‘jonger dan 13’-versie is echter alleen in de VS geïntroduceerd. Hoewel TikTok officieel niet beschikbaar is in Nederland onder de 13 jaar, blijkt uit de cijfers dat in de praktijk honderdduizenden kinderen onder de 13 jaar wel degelijk TikTok gebruiken in Nederland. In tegenstelling tot kinderen in de VS worden kinderen onder de 13 jaar in Nederland wel onderworpen aan gepersonaliseerde advertenties (dit in strijd met privacy- en consumentenwetgeving).
2. Druk van de overheid of door rechtszaken is effectief
De tweede take-away bouwt voort op de eerste en dat is de constatering dat de uitoefening van druk op TikTok, of die nu komt van overheidsorganisaties of van rechtszaken, TikTok effectief dwingt om verbeteringen in de App aan te brengen en de veiligheid van het gebruik te verbeteren.
TBYP is van mening dat deze verbeteringen ook in Nederland moeten worden doorgevoerd. Daarnaast nemen de verbeteringen niet weg dat TikTok op veel punten nog steeds voldoet niet aan de privacy- en consumentenwetgeving.
3. TikTok kan op vele manieren schadelijk zijn voor kinderen
Wat heel duidelijk werd tijdens het verhoor van Chew en de verschillende vragen die aan hem werd gesteld, is dat er veel (mogelijke) risico’s kleven aan het gebruik van TikTok. TikTok kan op veel verschillende manieren een schadelijk effect hebben op kinderen. Een eerste zeer bekend probleem is dat op TikTok verschillende “challenges” worden gepromoot (bijvoorbeeld de Black-out challenge), die in sommige gevallen hebben geleid tot lichamelijk letsel en in enkele keren zelfs tot de dood. Ten tweede leert TikTok haar (jonge) gebruikers erg goed kennen door haar geavanceerde algoritme. Hierdoor kan TikTok content (video’s) aanbieden die inspelen op de onzekere en kwetsbare kanten van kinderen (bijvoorbeeld video’s over eetstoornissen, onrealistische schoonheidsidealen of depressies). Ten derde hebben de verslavende werking van TikTok en het problematisch lange gebruik een negatieve invloed op de slaap en de mentale gezondheid van kinderen in het algemeen. Ten vierde wordt er op TikTok veel misinformatie verspreid, zoals bijvoorbeeld over de zogenaamde gevaren van de COVID-vaccinatie.
4. TikTok probeert verantwoordelijkheid voor veilig gebruik af te schuiven op de gebruikers zelf
Een vierde take-away is dat TikTok de verantwoordelijkheid voor veilig gebruik probeert af te schuiven op de gebruikers zelf (en in het geval van kinderen: op hun ouders). Deze strategie is niet ongebruikelijk. Zo heeft bijvoorbeeld de tabaksindustrie in het verleden ook gehamerd op de eigen verantwoordelijkheid van de roker en diens vrije keuze. Ook TikTok verwijst naar de ouders voor veilig gebruik van TikTok door hun kinderen.
TikTok heeft onlangs een nieuwe functie voor gezinnen (“family pairing”) geïntroduceerd, zodat ouders en hun kinderen gezamenlijk keuzes kunnen maken die zij verstandig vinden voor hun gezin. Maar om toegang te krijgen tot gezinskoppeling, moeten ouders ook de TikTok-app op hun telefoon downloaden. Een slimme truc van TikTok om het aantal TikTok-gebruikers te verhogen. Tijdens de hoorzitting moedigde Chew bovendien ouders aan om met hun kinderen in gesprek te gaan over tijdslimieten en veilig gebruik van de app. Het is echter TikTok zelf die moetzorgen voor veilig gebruik van de App en die een dienst moet aanbieden die voldoet aan de privacy- en consumentenwetgeving.
5. Uitgebreide gegevensverzameling: TikTok weet mogelijk meer over uw kind dan uzelf
Zoals uit de hoorzitting bleek, is er niet veel dat TikTok niet weet over de gebruikers, en dus ook de kinderen die op TikTok zitten. TikTok verzamelt enorme hoeveelheden gegevens om een goed profiel van een kind te krijgen. Wanneer dit profiel, met daarin de interesses van een kind, is samengesteld, kan TikTok de juiste content aanbieden om het kind zo lang mogelijk op TikTok te houden.
Belangrijk is dat TikTok niet alleen informatie over een gebruiker binnen de app verzamelt, maar ook buiten de app. Zo verzamelt TikTok bijvoorbeeld informatie over haar gebruikers uit andere openbaar beschikbare bronnen. Chew kon echter geen antwoord geven op de vraag waarom het verzamelen van niet-TikTok-gegevens (dus verzamelde gegevens uit andere bronnen) nodig was om de TikTok-dienst aan te bieden. En op de vraag of China al deze gegevens kon gebruiken om Amerikaanse TikTok-gebruikers te bespioneren, antwoordde Chew: “Ik denk niet dat spionage de juiste manier is om het te beschrijven“. De conclusie is dus: TikTok weet veel over zijn gebruikers en het is onduidelijk wat TikTok eigenlijk met al die gegevens doet.