Dev Site: In Progress

Op 23 maart 2023 moest de CEO van TikTok, Chew, voor het Amerikaanse Congres verschijnen. Chew werd urenlang kritisch verhoord door de congresleden over o.a. TikToks banden met China, het gebrek aan privacy op de TikTok App en de gevaren voor kinderen. Er is al veel gezegd en geschreven over dit unieke politieke spektakel. De media focust daarbij vooral op de mogelijke gevolgen van deze getuigenis en de observatie dat Chew er niet in is geslaagd om de congresleden gerust te stellen. De vraag die daarbij luidt: vormt dit wellicht de aanloop voor verbod of een gedwongen verkoop van TikTok in de Verenigde Staten?

Stichting Take Back Your Privacy (“TBYP“) heeft samen met advocatenkantoor Scott+Scott geassisteerd bij de voorbereiding van de hoorzitting. Zo hebben zij informatie verstrekt en suggesties gedaan voor vragen die aan Chew konden worden gesteld. In 2021 is TBYP in samenwerking met de Consumentenbondeen collectieve schadevergoedingsactie gestart tegen TikTok namens kinderen die gebruikmaken van TikTok.

TBYP heeft vijf belangrijke conclusies (‘take-aways’) getrokken uit de hoorzitting in het Congres, die niet zien op een mogelijk verbod van de TikTok App (of andere mogelijke politieke maatregelen). Deze take-aways onderstrepen het belang van de Nederlandse rechtszaak van TBYP. Ook laten ze zien waarom ouders zich bewust moeten zijn van de risico’s wanneer hun kinderen op TikTok zitten.

1. TikTok brengt enkele verbeteringen aan in de TikTok App, maar alleen in de VS

Om een verbod of een andere drastische maatregel van de Amerikaanse overheid te vermijden, heeft TikTok onlangs verschillende zogenaamde verbeteringen aangebracht aan de TikTok App.

Een van die verbeteringen is dat TikTok verschillende versies van de App heeft geïntroduceerd voor kinderen in verschillende leeftijdscategorieën onder de 18 jaar. In de VS introduceerde TikTok een ‘jonger dan 13’-versie met – volgens Chew’s verklaring – “nul advertenties” in die versie. Deze ‘jonger dan 13’-versie is echter alleen in de VS geïntroduceerd. Hoewel TikTok officieel niet beschikbaar is in Nederland onder de 13 jaar, blijkt uit de cijfers dat in de praktijk honderdduizenden kinderen onder de 13 jaar wel degelijk TikTok gebruiken in Nederland. In tegenstelling tot kinderen in de VS worden kinderen onder de 13 jaar in Nederland wel onderworpen aan gepersonaliseerde advertenties (dit in strijd met privacy- en consumentenwetgeving). 

2. Druk van de overheid of door rechtszaken is effectief

De tweede take-away bouwt voort op de eerste en dat is de constatering dat de uitoefening van druk op TikTok, of die nu komt van overheidsorganisaties of van rechtszaken, TikTok effectief dwingt om verbeteringen in de App aan te brengen en de veiligheid van het gebruik te verbeteren.

TBYP is van mening dat deze verbeteringen ook in Nederland moeten worden doorgevoerd. Daarnaast nemen de verbeteringen niet weg dat TikTok op veel punten nog steeds voldoet niet aan de privacy- en consumentenwetgeving.

3. TikTok kan op vele manieren schadelijk zijn voor kinderen

Wat heel duidelijk werd tijdens het verhoor van Chew en de verschillende vragen die aan hem werd gesteld, is dat er veel (mogelijke) risico’s kleven aan het gebruik van TikTok. TikTok kan op veel verschillende manieren een schadelijk effect hebben op kinderen. Een eerste zeer bekend probleem is dat op TikTok verschillende “challenges” worden gepromoot (bijvoorbeeld de Black-out challenge), die in sommige gevallen hebben geleid tot lichamelijk letsel en in enkele keren zelfs tot de dood. Ten tweede leert TikTok haar (jonge) gebruikers erg goed kennen door haar geavanceerde algoritme. Hierdoor kan TikTok content (video’s) aanbieden die inspelen op de onzekere en kwetsbare kanten van kinderen (bijvoorbeeld video’s over eetstoornissen, onrealistische schoonheidsidealen of depressies). Ten derde hebben de verslavende werking van TikTok en het problematisch lange gebruik een negatieve invloed op de slaap en de mentale gezondheid van kinderen in het algemeen. Ten vierde wordt er op TikTok veel misinformatie verspreid, zoals bijvoorbeeld over de zogenaamde gevaren van de COVID-vaccinatie.

4. TikTok probeert verantwoordelijkheid voor veilig gebruik af te schuiven op de gebruikers zelf

Een vierde take-away is dat TikTok de verantwoordelijkheid voor veilig gebruik probeert af te schuiven op de gebruikers zelf (en in het geval van kinderen: op hun ouders). Deze strategie is niet ongebruikelijk. Zo heeft bijvoorbeeld de tabaksindustrie in het verleden ook gehamerd op de eigen verantwoordelijkheid van de roker en diens vrije keuze. Ook TikTok verwijst naar de ouders voor veilig gebruik van TikTok door hun kinderen.

TikTok heeft onlangs een nieuwe functie voor gezinnen (“family pairing”) geïntroduceerd, zodat ouders en hun kinderen gezamenlijk keuzes kunnen maken die zij verstandig vinden voor hun gezin. Maar om toegang te krijgen tot gezinskoppeling, moeten ouders ook de TikTok-app op hun telefoon downloaden. Een slimme truc van TikTok om het aantal TikTok-gebruikers te verhogen. Tijdens de hoorzitting moedigde Chew bovendien ouders aan om met hun kinderen in gesprek te gaan over tijdslimieten en veilig gebruik van de app. Het is echter TikTok zelf die moetzorgen voor veilig gebruik van de App en die een dienst moet aanbieden die voldoet aan de privacy- en consumentenwetgeving.

5. Uitgebreide gegevensverzameling: TikTok weet mogelijk meer over uw kind dan uzelf

Zoals uit de hoorzitting bleek, is er niet veel dat TikTok niet weet over de gebruikers, en dus ook de kinderen die op TikTok zitten. TikTok verzamelt enorme hoeveelheden gegevens om een goed profiel van een kind te krijgen. Wanneer dit profiel, met daarin de interesses van een kind, is samengesteld, kan TikTok de juiste content aanbieden om het kind zo lang mogelijk op TikTok te houden.

Belangrijk is dat TikTok niet alleen informatie over een gebruiker binnen de app verzamelt, maar ook buiten de app. Zo verzamelt TikTok bijvoorbeeld informatie over haar gebruikers uit andere openbaar beschikbare bronnen. Chew kon echter geen antwoord geven op de vraag waarom het verzamelen van niet-TikTok-gegevens (dus verzamelde gegevens uit andere bronnen) nodig was om de TikTok-dienst aan te bieden. En op de vraag of China al deze gegevens kon gebruiken om Amerikaanse TikTok-gebruikers te bespioneren, antwoordde Chew: “Ik denk niet dat spionage de juiste manier is om het te beschrijven“. De conclusie is dus: TikTok weet veel over zijn gebruikers en het is onduidelijk wat TikTok eigenlijk met al die gegevens doet.

Recent vernamen wij dat ons oud-bestuurslid Pieter-Paul Saasen is overleden. Pieter-Paul was vanaf de oprichting van TBYP onze penningmeester. Wij waren enorm blij dat Pieter-Paul naast zijn rol als CFO en CEO bij Ctac zich wilde inzetten voor onze missie. Helaas was Pieter-Paul door persoonlijke omstandigheden genoodzaakt zijn taken voor de stichting neer te leggen in oktober 2021. Wij zijn dankbaar voor zijn inzet voor TBYP en verdrietig dat hem niet meer tijd gegund werd. Onze gedachten zijn bij zijn vrouw, kinderen, familie en naasten.

Voorzitter van Stichting Take Back Your Privacy Friederike van der Jagt sprak met Jip Schrijvers van “Het land van…” over de zaak die TBYP heeft aangespannen tegen TikTok. Het artikel is hier terug te lezen.

Op 21 maart 2023 heeft het Nederlandse kabinet de rijksambtenaren dringend geadviseerd om apps zoals TikTok niet meer op hun werktelefoons te gebruiken en de apps te verwijderen. Deze oproep volgt na een adviesrapport van de inlichtingendienst AIVD. Momenteel is (nog) geen sprake van een verbod, maar staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Digitalisering) waarschuwt namens het kabinet voor apps uit landen zoals China, Rusland, Iran en Noord-Korea. De AIVD geeft in het rapport aan dat deze landen een ‘offensief cyberprogramma’ hebben tegen Nederland. Hierdoor zijn apps zoals TikTok spionagegevoelig. De Rijksoverheid werkt op korte termijn toe naar een situatie dat het op alle telefoons van rijksambtenaren onmogelijk is om onveilige apps zoals TikTok te installeren.

Het Nederlandse kabinet is niet de eerste die opkomt tegen het gebruik van TikTok. Overheden in onder meer de Verenigde Staten, België, Canada en het Verenigd Koninkrijk hebben het gebruik van TikTok eerder al verboden. Ook op Europees niveau is besloten dat medewerkers van het Europese Parlement, de Europese Commissie en de Europese Raad de app niet meer mogen gebruiken.

Stichting Take Back Your Privacy is blij dat steeds breder bekend wordt dat TikTok grootschalige privacyschendingen begaat. Hoewel Stichting Take Back Your Privacy niet pleit voor een verbod, is het goed dat de AIVD en het kabinet kritisch kijken naar het privacybeleid van apps zoals TikTok. Stichting Take Back Your Privacy blijft deze ontwikkelingen nauwgezet volgen.

Zie de volgende artikelen hieronder:

Kabinet verbiedt TikTok op werktelefoons van rijksambtenaren
Geen verbod voor ambtenaren, wel oproep om TikTok te verwijderen
Kabinet spoort rijksambtenaren aan TikTok van hun werktelefoons te halen, werkt toe naar verbod

Stichting Take Back Your Privacy en de Consumentenbond hebben via het advocatenkantoor Scott + Scott de commissie voor Energie en Handel van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden geholpen bij het voorbereiden van de hoorzitting met TikTok-baas Shou Zi Chew op donderdag 23 maart.

De commissie voor Energie en Handel van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden wil van Chew weten hoe het zit met de privacy van TikTok-gebruikers, de beveiliging van door TikTok verzamelde data en of de Chinese regering toegang heeft tot die gegevens. Daarbij besteedt de commissie specifiek aandacht aan de veiligheid van kinderen op het populaire platform.

Onderzoek

Sandra Molenaar, directeur Consumentenbond: ‘TikTok schendt de privacy van zijn gebruikers heel bewust. Het verdient miljarden over de rug van kinderen. Het is ontzettend belangrijk dat die praktijken zichtbaar worden. En daarom is het ook zo goed dat het Amerikaanse Congres de expertise van de advocaten erkent en hen de gelegenheid heeft gegeven om de commissie te informeren.’

Zichtbaar

Friederike van der Jagt, voorzitter van de Stichting Take Back Your Privacy: ‘Voor onze claim hebben we uitgebreid onderzoek gedaan naar de manier waarop TikTok werkt. We hebben bewijs dat de app enorme hoeveelheden persoonlijke informatie van kinderen verzamelt. Op basis hiervan bouwt TikTok gedetailleerde profielen op en gebruikt die voor advertentiedoeleinden. Daarnaast beschermt het bedrijf deze jonge gebruikers niet tegen schadelijke video’s. Al die waardevolle informatie hebben we aangeleverd voor de hoorzitting. Ook hebben we vragen voorgesteld die de commissie kan stellen.’

Claim

Take Back Your Privacy startte met steun van de Consumentenbond in 2021 een collectieve actie tegen TikTok namens alle minderjarige TikTok-gebruikers in Nederland. Take Back Your Privacy eist dat TikTok de Nederlandse minderjarige TikTok-gebruikers een schadevergoeding betaalt voor het onrechtmatig verzamelen en verhandelen van hun gegevens. Ook moet het bedrijf verzamelde gegevens verwijderen, en zich voortaan aan de wet houden. Consumenten die de actie willen steunen of die compensatie voor hun kinderen willen, kunnen zich aanmelden.

Zie ook het nieuwsbericht op de website van de Consumentenbond.

Lees verder:

TikTok gedagvaard om schending rechten kinderen

Actie: TikTok schendt privacy van kinderen

De ChristenUnie maakt zich zorgen over de impact van TikTok en het gebrek aan privacybescherming dat TikTok kinderen geeft. ChristenUnie Kamerlid Don Ceder stelde Kamervragen over de handelswijze van TikTok en de doorgifte van persoonsgegevens van kinderen naar landen als China. Daarnaast verzocht de heer Ceder de regering om socialmediaplatformen te dwingen de algoritmes voor kinderen uit te zetten of aangepaste varianten te maken.

TBYP sprak met dhr. Ceder, die zich in dit kader actief inzet voor de bescherming van Nederlandse kinderen en hun ouders. Hij geeft zijn visie op veilig internetten voor kinderen, en wat de overheid in dit kader kan doen om Nederlandse kinderen te beschermen.

Waarom bent u zich gaan inzetten voor de privacyrechten van Nederlanders? Was er een concrete aanleiding?

De ChristenUnie vindt dat de overheid een taak heeft om op te komen voor wat en wie kwetsbaar is. Dat geldt in het fysieke domein maar ook in het digitale domein. Ook je privacy is iets wat kwetsbaar is. Ik heb bijvoorbeeld tientallen ouders bijgestaan die slachtoffer zijn geworden van de Toeslagenaffaire. Die stonden op lijsten waar ze geen idee van hadden en gegevens werden zonder toestemming gedeeld en misbruikt. Een groot onrecht.

Kunt u iets vertellen over wat u doet als Kamerlid in de strijd voor een veiliger internet voor kinderen?

Juist kinderen zijn kwetsbaar op het internet. Kinderen moeten onbezorgd kunnen opgroeien, ook online. Dat betekent een omgeving waarin ze niet worden gevolgd en in een algoritmefuik terecht komen. Waar ze worden beschermd tegen schadelijke content en apps die doelbewust inspelen op de zwaktes van kinderen. Ik zet me ervoor in om de rechten van kinderen online te verbeteren. Bijvoorbeeld via wettelijke borging van de Code voor Kinderrechten maar ook door kritisch op te treden tegen de slechte wijze waarop social mediabedrijven omgaan met de bescherming van kinderen.

Kan de overheid meer doen om kinderen te beschermen in het digitale domein?

Ja, de overheid kan en moet meer doen. Bijvoorbeeld via het wettelijk borgen van een Kind Impact Assessment. Daarmee kan van ontwerpers van digitale middelen bindend worden gevraagd om bescherming van kinderen bij ontwerp en doorontwikkeling een centrale plek te geven. Maar ook door kinderen en hun ouders weerbaar te maken. Niet als excuus om niet over te gaan tot regulering maar wél om ervoor te zorgen dat dit gesprek ook plaatsvindt aan de keukentafel. Dat ouders snappen dat wanneer je kind een gratis dienst gebruikt, het kind vaak niet de klant maar het product is.

Heeft u zelf wel eens te maken gehad met een schending van uw privacy?

Ook ik maak gebruik van social media en aangezien de meeste apps zich niet aan de wet houden heb ook ik geregeld te maken met schending van privacy, micro-targeting, algoritme fuiken en datalekken.

Wat zou u Take Back Your Privacy en de Consumentenbond willen adviseren in hun actie tegen de privacy- en consumentenrechtschendingen door TikTok?

Jullie voeren de goede strijd, daar ben ik van overtuigd. En er ligt een opdracht voor de Autoriteit Persoonsgegevens en politiek om ervoor te zorgen dat de wet beter wordt gehandhaafd. Maar als maatschappelijke organisaties zie ik nog wel eens kans omdat je de mogelijkheid hebt om het gesprek over schendingen door TikTok breder te voeren. Door actief het publieke debat op te zoeken en zo ook ouders te doordringen van de risico’s die achter de façade van dansjes en kattenfilmpjes schuilt.

De Stichting Take Back Your Privacy heeft een eerste succes geboekt in haar collectieve actie tegen TikTok. De Nederlandse rechter stelt vast dat zij bevoegd is om over de claims van de Stichting tegen TikTok te oordelen. 

Vonnis: Stichting krijgt gelijk

In het vonnis van 9 november 2022 heeft de rechtbank Amsterdam de Stichting op alle punten in het gelijk gesteld:

  • Nederlandse rechter is bevoegd. TikTok had betoogd dat de Nederlandse rechter niet over de claims van de Stichting zou mogen oordelen omdat, kort gezegd, TikTok niet in Nederland is gevestigd. Dit verweer is door de rechtbank van tafel geveegd. In lijn met wat de Stichting betoogde, oordeelt de rechtbank Amsterdam dat zij bevoegd is om over alle vorderingen van de Stichting op TikTok te oordelen. 

  • Prejudiciële vragen zijn onnodig. De rechtbank wijst het verzoek van TikTok van de hand om prejudiciële vragen te stellen aan het Europese Hof van Justitie. De rechtbank oordeelt dat deze vragen onnodig zijn.

  • Procedure wordt niet aangehouden. De poging van TikTok om vertraging te veroorzaken via een aanhouding faalt. De rechtbank stelt vast dat een aanhouding in strijd is met de goede procesorde. Er is geen goede reden de zaak nu te pauzeren.

  • Geen tussentijds hoger beroep. TikToks verzoek om nu hoger beroep in te stellen is afgewezen door de rechtbank. 

Al met al betekent dit dat de procedure nu verder gaat, ondanks TikToks verwoede pogingen om de zaak te vertragen. Dit is goed nieuws voor de kinderen wiens rechten nog steeds elke dag worden geschonden door TikTok. Friederike van der Jagt, voorzitter van Stichting Take Back Your Privacy, zegt over het vonnis: “Wij zijn blij met deze eerste overwinning. Het is ontzettend belangrijk dat de rechter bereid is de zaak te beoordelen, want TikTok zal moeten stoppen met haar onrechtmatige praktijken. Kinderen moeten in de toekomst veilig gebruik kunnen maken van TikTok.”

Volgende stappen

De vervolgstap is dat nu de tweede fase van de procedure van start gaat. Dat wil zeggen dat de rechtbank gaat beoordelen welke stichtingen ontvankelijk zijn. De rechtbank zal dan een exclusieve belangenbehartiger aanwijzen uit de groep van ontvankelijke eisers. Meer concreet:

  • Op 21 december 2022 moet de Stichting een akte nemen waarin het uiteenzet waarom zij als exclusieve belangenbehartiger moet worden benoemd. 
  • Op 1 februari 2023 moet TikTok vervolgens een conclusie van antwoord indienen, waarin zij zich uitlaat over (i) de ontvankelijkheid van de stichtingen, (ii) toepasselijk recht en (iii) benoeming exclusieve belangenbehartiger.
  • Daarna zal een zitting plaatsvinden en volgt een vonnis van de rechtbank.

Aanmelden

De Stichting Take Back Your Privacy en haar samenwerkingspartner de Consumentenbond roepen consumenten op de actie te steunen en zich aan te melden. Dat geldt met name voor (ouders van) kinderen die in Nederland TikTok of de voorloper van TikTok, musical.ly, hebben gebruikt sinds 25 mei 2018. Aanmelden kan hier en is gratis.

Zie hier voor de officiële persverklaring van de Stichting Take Back Your Privacy en de Consumentenbond.

De privacybescherming van kinderen is ook een politiek thema. Stichting Take Back Your Privacy sprak met Marieke Koekkoek, Tweede Kamerlid voor de pan-Europese partij Volt. Volt noemt onderwijs en digitalisering sleutelelementen van de 21e eeuw. Mevrouw Koekkoek heeft een juridische achtergrond en kreeg onder meer als onderzoeker en advocaat te maken met privacygerelateerde vraagstukken. TBYP vroeg haar naar haar inzet voor de privacyrechten van Nederlanders, en meer specifiek Nederlandse kinderen. Ook komt de TikTok-actie van TBYP aan bod.

1. Waarom bent u zich gaan inzetten voor de privacyrechten van Nederlanders? Was er een concrete aanleiding?

Als onderzoeker heb ik gewerkt aan het vraagstuk omtrent rechtsmacht en privacyregels, waarna ik me als advocaat in opleiding bezig heb gehouden met privacy en IP-gerelateerde vragen. Ik wist dus al iets van het belang van privacy rechten en de uitdagingen voordat ik als Kamerlid begon. Het baart me zorgen dat we digitalisering (en alle regels die daarbij horen) vaak zien als iets technisch, iets waar we normaal niks mee te maken hebben. Hierdoor krijgen (onder andere) bedrijven veel ruimte om de regels te bepalen, iets wat we normaal gesproken in de samenleving aan een democratisch gekozen overheid overlaten. Het is voor mij evident dat de rechten die je hebt in de fysieke wereld ook in de digitale wereld moeten gelden. Tegelijkertijd moeten we ervoor zorgen dat we niet uit onbegrip te voorzichtig zijn, en dit ons tegenhoudt om dingen te doen die levens verbeteren. Dat vind ik de uitdaging als Kamerlid: om die balans te vinden en in wetgeving terug te laten komen.

2. Kunt u iets vertellen over wat u doet als Kamerlid in de strijd voor een veiliger internet voor kinderen?

Volt wil dat kinderen op school les krijgen in digitale vaardigheid én weerbaarheid. In Finland gingen ze ons al voor. De vrijheid van informatie op het internet is een groot goed, maar net zoals we kinderen leren wat goede bronnen zijn wanneer ze een werkstuk of paper schrijven, moeten we er ook voor zorgen dat ze weten wat ze wel en niet moeten geloven op het internet.

Daarnaast willen we een goede implementatie in Nederland van de Europese Digital Services Act om het verspreiden van desinformatie tegen te gaan. En werken we aan een verplicht algoritmeregister voor overheidsinstanties, zodat duidelijk is op basis waarvan selectiekeuzes gemaakt worden. Meer transparantie en begrijpelijke informatie over het gebruik van algoritmes online zou ook nuttig zijn (zoals op sociale media). Daarbij willen we ons ook inzetten voor een verbod op micro-targeting, waarbij je dus niet specifieke persoonsgerichte reclame mag sturen. Zeker niet als het om kinderen gaat.

3.  Kan de overheid meer doen om kinderen te beschermen in het digitale domein?

Zeker. Zo zouden we graag zien dat de overheid de Code voor Kinderrechten implementeert en actief informeert wat de rechten en mogelijkheden zijn voor jongeren. Ook zou (een deel van) de Code omgezet kunnen worden in juridisch afdwingbare regelgeving. Het is goed als we minder afhankelijk zijn van zelf- en co-regulering voor grote platforms, met name als het om kinderen gaat. En de handhaving van huidige wet- en regelgeving (zoals toezicht van AP op de AVG) moeten we versterken. Dat betekent niet per se meer geld, maar wel betere besteding van de middelen en een focus op de terreinen waar veel misgaat of waar de risico’s groot zijn. Anders is het een tandeloze tijger, die AVG.

4.  Heeft u zelf wel eens te maken gehad met een schending van uw privacy?

Dat komt sinds ik Kamerlid ben regelmatig voor. Er wordt van alles geroepen en beweerd over Kamerleden, en natuurlijk krijg ik ook een goede dosis bedreigingen en verwensingen binnen. Dat lijkt tegenwoordig de standaard te zijn bij dit werk. Met name Twitter is hierin een ontregelend medium. Ik neem dan ook verschillende voorzorgsmaatregelen, zodat mijn adres onvindbaar is, mijn kinderen online niet-traceerbaar zijn en mijn bewegingen niet ver van tevoren bekend zijn (als ik naar een evenement ga). Op het moment dat je privacy onder druk komt te staan wordt pas duidelijk hoe belangrijk het is om bepaalde gegevens voor jezelf te kunnen houden.

5. Wat zou u Take Back Your Privacy en de Consumentenbond willen adviseren in hun actie tegen de privacy- en consumentenrechtschendingen door TikTok?

Niet opgeven. Strategisch procederen werkt! Denk bijvoorbeeld aan de Urgenda-zaak. Activeer ook de samenleving en politiek. In de strijd voor digitale vrijheid en veiligheid moeten we allemaal samenwerken.