Stichting Take Back Your Privacy

Op 21 maart 2023 heeft het Nederlandse kabinet de rijksambtenaren dringend geadviseerd om apps zoals TikTok niet meer op hun werktelefoons te gebruiken en de apps te verwijderen. Deze oproep volgt na een adviesrapport van de inlichtingendienst AIVD. Momenteel is (nog) geen sprake van een verbod, maar staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Digitalisering) waarschuwt namens het kabinet voor apps uit landen zoals China, Rusland, Iran en Noord-Korea. De AIVD geeft in het rapport aan dat deze landen een ‘offensief cyberprogramma’ hebben tegen Nederland. Hierdoor zijn apps zoals TikTok spionagegevoelig. De Rijksoverheid werkt op korte termijn toe naar een situatie dat het op alle telefoons van rijksambtenaren onmogelijk is om onveilige apps zoals TikTok te installeren.

Het Nederlandse kabinet is niet de eerste die opkomt tegen het gebruik van TikTok. Overheden in onder meer de Verenigde Staten, België, Canada en het Verenigd Koninkrijk hebben het gebruik van TikTok eerder al verboden. Ook op Europees niveau is besloten dat medewerkers van het Europese Parlement, de Europese Commissie en de Europese Raad de app niet meer mogen gebruiken.

Stichting Take Back Your Privacy is blij dat steeds breder bekend wordt dat TikTok grootschalige privacyschendingen begaat. Hoewel Stichting Take Back Your Privacy niet pleit voor een verbod, is het goed dat de AIVD en het kabinet kritisch kijken naar het privacybeleid van apps zoals TikTok. Stichting Take Back Your Privacy blijft deze ontwikkelingen nauwgezet volgen.

Zie de volgende artikelen hieronder:

Kabinet verbiedt TikTok op werktelefoons van rijksambtenaren
Geen verbod voor ambtenaren, wel oproep om TikTok te verwijderen
Kabinet spoort rijksambtenaren aan TikTok van hun werktelefoons te halen, werkt toe naar verbod

Stichting Take Back Your Privacy ging in gesprek met Mark van Horik voor een aflevering van de podcast Cybersecurity Stories. In deze podcast vertellen we meer over de TikTok-zaak en wat we graag willen bereiken. U kunt de podcast hier terugluisteren.

Op 2 december 2022 trad het nieuwe privacybeleid van TikTok in werking. Het nieuwe privacybeleid bevestigt dat TikTok medewerkers in elf landen buiten Europa toegang krijgen tot persoonsgegevens van Nederlandse gebruikers. Eén van die landen is China.

Waarom is dit zorgelijk? De NOS vroeg het drie juristen, die bevestigen wat TBYP al in de dagvaarding heeft gezegd. Het is onduidelijk om welke gegevens het gaat, wat TikTok hiermee doet en of er afdoende waarborgen zijn om de gegevens goed te beschermen. TikTok blijft weigeren om hier duidelijkheid over te geven. Mogelijk heeft de Chinese overheid toegang tot de gegevens. De data zouden bijvoorbeeld kunnen worden gebruikt om de Chinese propaganda richting het Westen verder te verfijnen of om profielen van mensen op te bouwen. Omdat TikTok alles wat je doet registreert, kan het bedrijf een bijzonder goed beeld opbouwen van wie je bent. Ook is het zeer wel mogelijk dat dit privacybeleid geen daadwerkelijke wijziging is, maar een ‘reparatietruc’ om te legitimeren dat medewerkers in China allang toegang hadden tot deze gegevens.

Na een eerdere NOS-rapportages over de door TikTok aangekondigde wijziging in haar privacybeleid en de doorgifte van gegevens van Nederlandse gebruikers aan China, werden er in de Tweede Kamer vragen gesteld aan minister Adriaansens van Economische Zaken en staatssecretaris Van Huffelen van Digitalisering. TBYP sprak in dit kader ook met Tweede Kamerlid Don Ceder (ChristenUnie) die bezorgd is over TikTok’s handelswijze en de gevolgen daarvan voor de privacy van kinderen.

Het is goed dat er zowel in de politiek als in de media kritisch wordt gekeken naar het privacybeleid van TikTok. Het in opdracht van de NOS uitgevoerde onderzoek onderstreept wat TBYP al die tijd al heeft gezegd: TikTok schendt de privacyrechten van de Nederlandse (minderjarige) gebruikers van de TikTok-app.

Zie de volgende NOS-artikelen hieronder:

“China krijgt toegang tot TikTok data, moet je je daar zorgen over maken?”

“Chinese TikTok medewerkers krijgen toegang tot data Europese gebruikers”

“Toegang China tot TikTok in strijd met privacywet zeggen experts”

De ChristenUnie maakt zich zorgen over de impact van TikTok en het gebrek aan privacybescherming dat TikTok kinderen geeft. ChristenUnie Kamerlid Don Ceder stelde Kamervragen over de handelswijze van TikTok en de doorgifte van persoonsgegevens van kinderen naar landen als China. Daarnaast verzocht de heer Ceder de regering om socialmediaplatformen te dwingen de algoritmes voor kinderen uit te zetten of aangepaste varianten te maken.

TBYP sprak met dhr. Ceder, die zich in dit kader actief inzet voor de bescherming van Nederlandse kinderen en hun ouders. Hij geeft zijn visie op veilig internetten voor kinderen, en wat de overheid in dit kader kan doen om Nederlandse kinderen te beschermen.

Waarom bent u zich gaan inzetten voor de privacyrechten van Nederlanders? Was er een concrete aanleiding?

De ChristenUnie vindt dat de overheid een taak heeft om op te komen voor wat en wie kwetsbaar is. Dat geldt in het fysieke domein maar ook in het digitale domein. Ook je privacy is iets wat kwetsbaar is. Ik heb bijvoorbeeld tientallen ouders bijgestaan die slachtoffer zijn geworden van de Toeslagenaffaire. Die stonden op lijsten waar ze geen idee van hadden en gegevens werden zonder toestemming gedeeld en misbruikt. Een groot onrecht.

Kunt u iets vertellen over wat u doet als Kamerlid in de strijd voor een veiliger internet voor kinderen?

Juist kinderen zijn kwetsbaar op het internet. Kinderen moeten onbezorgd kunnen opgroeien, ook online. Dat betekent een omgeving waarin ze niet worden gevolgd en in een algoritmefuik terecht komen. Waar ze worden beschermd tegen schadelijke content en apps die doelbewust inspelen op de zwaktes van kinderen. Ik zet me ervoor in om de rechten van kinderen online te verbeteren. Bijvoorbeeld via wettelijke borging van de Code voor Kinderrechten maar ook door kritisch op te treden tegen de slechte wijze waarop social mediabedrijven omgaan met de bescherming van kinderen.

Kan de overheid meer doen om kinderen te beschermen in het digitale domein?

Ja, de overheid kan en moet meer doen. Bijvoorbeeld via het wettelijk borgen van een Kind Impact Assessment. Daarmee kan van ontwerpers van digitale middelen bindend worden gevraagd om bescherming van kinderen bij ontwerp en doorontwikkeling een centrale plek te geven. Maar ook door kinderen en hun ouders weerbaar te maken. Niet als excuus om niet over te gaan tot regulering maar wél om ervoor te zorgen dat dit gesprek ook plaatsvindt aan de keukentafel. Dat ouders snappen dat wanneer je kind een gratis dienst gebruikt, het kind vaak niet de klant maar het product is.

Heeft u zelf wel eens te maken gehad met een schending van uw privacy?

Ook ik maak gebruik van social media en aangezien de meeste apps zich niet aan de wet houden heb ook ik geregeld te maken met schending van privacy, micro-targeting, algoritme fuiken en datalekken.

Wat zou u Take Back Your Privacy en de Consumentenbond willen adviseren in hun actie tegen de privacy- en consumentenrechtschendingen door TikTok?

Jullie voeren de goede strijd, daar ben ik van overtuigd. En er ligt een opdracht voor de Autoriteit Persoonsgegevens en politiek om ervoor te zorgen dat de wet beter wordt gehandhaafd. Maar als maatschappelijke organisaties zie ik nog wel eens kans omdat je de mogelijkheid hebt om het gesprek over schendingen door TikTok breder te voeren. Door actief het publieke debat op te zoeken en zo ook ouders te doordringen van de risico’s die achter de façade van dansjes en kattenfilmpjes schuilt.

Naar aanleiding van een bericht van de NOS dat Chinese TikTok medewerkers toegang krijgen tot persoonsgegevens van Europese TikTok gebruikers, hebben verschillende kamerleden hierover vragen aan het kabinet gesteld. Staatssecretaris Van Huffelen heeft deze vragen, mede namens de minister voor Rechtsbescherming, beantwoord.

De kernboodschap van deze antwoorden is als volgt:

Onduidelijkheid over hoeveelheid minderjarige TikTok-gebruikers – De staatssecretaris heeft bij TikTok nagevraagd hoeveel minderjarige TikTok-gebruikers er in Nederland zijn, maar TikTok weigert om deze informatie te verstrekken. De staatssecretaris merkt op dat de juistheid van de opgegeven leeftijd niet door TikTok wordt geverifieerd en dat Brits onderzoek heeft uitgewezen dat veel kinderen een social media-account voor volwassenen hebben.

Doorgifte van persoonsgegevens naar China in strijd met de AVG is “absoluut onacceptabel” – TikTok is ook gevraagd om opheldering te geven over de vraag welke medewerkers toegang hebben tot welke gegevens, maar ook op deze vraag wilde TikTok geen antwoord geven. Het kabinet vindt het “absoluut onacceptabel” wanneer persoonsgegevens van Nederlandse gebruikers van TikTok – dat zijn met name kinderen – onrechtmatig in handen van de Chinese overheid komen.

Staatssecretaris gaat gesprek aan met TikTok – Er staat op 6 december 2022 een gesprek gepland met TikTok waarbij de uitgangspunten van de privacybescherming bij TikTok onder de aandacht zullen worden gebracht.

De Stichting Take Back Your Privacy heeft een eerste succes geboekt in haar collectieve actie tegen TikTok. De Nederlandse rechter stelt vast dat zij bevoegd is om over de claims van de Stichting tegen TikTok te oordelen.

Vonnis: Stichting krijgt gelijk

In het vonnis van 9 november 2022 heeft de rechtbank Amsterdam de Stichting op alle punten in het gelijk gesteld:

Nederlandse rechter is bevoegd. TikTok had betoogd dat de Nederlandse rechter niet over de claims van de Stichting zou mogen oordelen omdat, kort gezegd, TikTok niet in Nederland is gevestigd. Dit verweer is door de rechtbank van tafel geveegd. In lijn met wat de Stichting betoogde, oordeelt de rechtbank Amsterdam dat zij bevoegd is om over alle vorderingen van de Stichting op TikTok te oordelen.

Prejudiciële vragen zijn onnodig. De rechtbank wijst het verzoek van TikTok van de hand om prejudiciële vragen te stellen aan het Europese Hof van Justitie. De rechtbank oordeelt dat deze vragen onnodig zijn.

Procedure wordt niet aangehouden. De poging van TikTok om vertraging te veroorzaken via een aanhouding faalt. De rechtbank stelt vast dat een aanhouding in strijd is met de goede procesorde. Er is geen goede reden de zaak nu te pauzeren.

Geen tussentijds hoger beroep. TikToks verzoek om nu hoger beroep in te stellen is afgewezen door de rechtbank.

Al met al betekent dit dat de procedure nu verder gaat, ondanks TikToks verwoede pogingen om de zaak te vertragen. Dit is goed nieuws voor de kinderen wiens rechten nog steeds elke dag worden geschonden door TikTok. Friederike van der Jagt, voorzitter van Stichting Take Back Your Privacy, zegt over het vonnis: “Wij zijn blij met deze eerste overwinning. Het is ontzettend belangrijk dat de rechter bereid is de zaak te beoordelen, want TikTok zal moeten stoppen met haar onrechtmatige praktijken. Kinderen moeten in de toekomst veilig gebruik kunnen maken van TikTok.”

Volgende stappen

De vervolgstap is dat nu de tweede fase van de procedure van start gaat. Dat wil zeggen dat de rechtbank gaat beoordelen welke stichtingen ontvankelijk zijn. De rechtbank zal dan een exclusieve belangenbehartiger aanwijzen uit de groep van ontvankelijke eisers. Meer concreet:

Op 21 december 2022 moet de Stichting een akte nemen waarin het uiteenzet waarom zij als exclusieve belangenbehartiger moet worden benoemd.
Op 1 februari 2023 moet TikTok vervolgens een conclusie van antwoord indienen, waarin zij zich uitlaat over (i) de ontvankelijkheid van de stichtingen, (ii) toepasselijk recht en (iii) benoeming exclusieve belangenbehartiger.
Daarna zal een zitting plaatsvinden en volgt een vonnis van de rechtbank.

Aanmelden

De Stichting Take Back Your Privacy en haar samenwerkingspartner de Consumentenbond roepen consumenten op de actie te steunen en zich aan te melden. Dat geldt met name voor (ouders van) kinderen die in Nederland TikTok of de voorloper van TikTok, musical.ly, hebben gebruikt sinds 25 mei 2018. Aanmelden kan hier en is gratis.

Zie hier voor de officiële persverklaring van de Stichting Take Back Your Privacy en de Consumentenbond.

In een persverklaring van TikTok over haar nieuwe privacybeleid voor Europa maakt TikTok duidelijk dat Europese gebruikersgegevens toegankelijk (zullen) zijn buiten Europa, o.a. in China. Medewerkers van TikTok kunnen vanuit Brazilië, Canada, China, Israël, Japan, Maleisië, de Filipijnen, Singapore, Zuid-Korea en de Verenigde Staten op afstand bij Europese gebruikersgegevens.

Daarnaast bevestigt TikTok dat op dit moment Europese gebruikersgegevens niet in Europa worden opgeslagen, maar in de VS en Singapore.

Dat TikTok persoonsgegevens van gebruikers toegankelijk maakt en opslaat buiten de EU is problematisch. Landen buiten de EU bieden niet hetzelfde privacybeschermingsniveau en voor dergelijke doorgiftes gelden strenge eisen, waar TikTok niet aan lijkt te voldoen. Stichting Take Back Your Privacy heeft daarom ook in haar dagvaarding uiteengezet dat TikTok onrechtmatig handelt door de persoonsgegevens van Europese TikTok-gebruikers buiten de EU te verwerken.

Je kunt je (kind) nog altijd aansluiten bij de actie die wij samen met de Consumentenbond tegen TikTok voeren. Klik hier voor meer informatie en om je aan te melden.

De privacybescherming van kinderen is ook een politiek thema. Stichting Take Back Your Privacy sprak met Marieke Koekkoek, Tweede Kamerlid voor de pan-Europese partij Volt. Volt noemt onderwijs en digitalisering sleutelelementen van de 21e eeuw. Mevrouw Koekkoek heeft een juridische achtergrond en kreeg onder meer als onderzoeker en advocaat te maken met privacygerelateerde vraagstukken. TBYP vroeg haar naar haar inzet voor de privacyrechten van Nederlanders, en meer specifiek Nederlandse kinderen. Ook komt de TikTok-actie van TBYP aan bod.

1. Waarom bent u zich gaan inzetten voor de privacyrechten van Nederlanders? Was er een concrete aanleiding?

Als onderzoeker heb ik gewerkt aan het vraagstuk omtrent rechtsmacht en privacyregels, waarna ik me als advocaat in opleiding bezig heb gehouden met privacy en IP-gerelateerde vragen. Ik wist dus al iets van het belang van privacy rechten en de uitdagingen voordat ik als Kamerlid begon. Het baart me zorgen dat we digitalisering (en alle regels die daarbij horen) vaak zien als iets technisch, iets waar we normaal niks mee te maken hebben. Hierdoor krijgen (onder andere) bedrijven veel ruimte om de regels te bepalen, iets wat we normaal gesproken in de samenleving aan een democratisch gekozen overheid overlaten. Het is voor mij evident dat de rechten die je hebt in de fysieke wereld ook in de digitale wereld moeten gelden. Tegelijkertijd moeten we ervoor zorgen dat we niet uit onbegrip te voorzichtig zijn, en dit ons tegenhoudt om dingen te doen die levens verbeteren. Dat vind ik de uitdaging als Kamerlid: om die balans te vinden en in wetgeving terug te laten komen.

2. Kunt u iets vertellen over wat u doet als Kamerlid in de strijd voor een veiliger internet voor kinderen?

Volt wil dat kinderen op school les krijgen in digitale vaardigheid én weerbaarheid. In Finland gingen ze ons al voor. De vrijheid van informatie op het internet is een groot goed, maar net zoals we kinderen leren wat goede bronnen zijn wanneer ze een werkstuk of paper schrijven, moeten we er ook voor zorgen dat ze weten wat ze wel en niet moeten geloven op het internet.
Daarnaast willen we een goede implementatie in Nederland van de Europese Digital Services Act om het verspreiden van desinformatie tegen te gaan. En werken we aan een verplicht algoritmeregister voor overheidsinstanties, zodat duidelijk is op basis waarvan selectiekeuzes gemaakt worden. Meer transparantie en begrijpelijke informatie over het gebruik van algoritmes online zou ook nuttig zijn (zoals op sociale media). Daarbij willen we ons ook inzetten voor een verbod op micro-targeting, waarbij je dus niet specifieke persoonsgerichte reclame mag sturen. Zeker niet als het om kinderen gaat.

3. Kan de overheid meer doen om kinderen te beschermen in het digitale domein?

Zeker. Zo zouden we graag zien dat de overheid de Code voor Kinderrechten implementeert en actief informeert wat de rechten en mogelijkheden zijn voor jongeren. Ook zou (een deel van) de Code omgezet kunnen worden in juridisch afdwingbare regelgeving. Het is goed als we minder afhankelijk zijn van zelf- en co-regulering voor grote platforms, met name als het om kinderen gaat. En de handhaving van huidige wet- en regelgeving (zoals toezicht van AP op de AVG) moeten we versterken. Dat betekent niet per se meer geld, maar wel betere besteding van de middelen en een focus op de terreinen waar veel misgaat of waar de risico’s groot zijn. Anders is het een tandeloze tijger, die AVG.

4. Heeft u zelf wel eens te maken gehad met een schending van uw privacy?

Dat komt sinds ik Kamerlid ben regelmatig voor. Er wordt van alles geroepen en beweerd over Kamerleden, en natuurlijk krijg ik ook een goede dosis bedreigingen en verwensingen binnen. Dat lijkt tegenwoordig de standaard te zijn bij dit werk. Met name Twitter is hierin een ontregelend medium. Ik neem dan ook verschillende voorzorgsmaatregelen, zodat mijn adres onvindbaar is, mijn kinderen online niet-traceerbaar zijn en mijn bewegingen niet ver van tevoren bekend zijn (als ik naar een evenement ga). Op het moment dat je privacy onder druk komt te staan wordt pas duidelijk hoe belangrijk het is om bepaalde gegevens voor jezelf te kunnen houden.

5. Wat zou u Take Back Your Privacy en de Consumentenbond willen adviseren in hun actie tegen de privacy- en consumentenrechtschendingen door TikTok?

Niet opgeven. Strategisch procederen werkt! Denk bijvoorbeeld aan de Urgenda-zaak. Activeer ook de samenleving en politiek. In de strijd voor digitale vrijheid en veiligheid moeten we allemaal samenwerken.

De Britse privacywaakhond, de Information Commissioner’s Office (ICO), heeft aangekondigd dat het mogelijk TikTok een boete van 27 miljoen pond zal opleggen wegens het schenden van de Britse privacyregels. De ICO is van mening dat TikTok de privacy van haar minderjarige gebruikers niet beschermt.

Hoewel de boete nog niet definitief is, heeft de ICO TikTok Inc en TikTok Information Technologies UK Limited een ‘notice of intent‘ gestuurd, waarin de mogelijke boete wordt toegelicht.

De specifieke beschuldigingen zijn dat TikTok mogelijk:

de gegevens van kinderen onder de 13 jaar heeft verwerkt zonder de vereiste ouderlijke toestemming,
haar gebruikers niet op een bondige, transparante en gemakkelijk te begrijpen wijze heeft geïnformeerd, en
bijzondere persoonsgegevens heeft verwerkt, zonder dat daarvoor een geldige rechtsgrond bestaat.

Deze verwijten maken ook deel uit van de zaak die Stichting Take Back Your Privacy (TBYP) tegen TikTok heeft aangespannen. TikTok schiet ook tekort in de bescherming van de privacy van Nederlandse kinderen bij het gebruik van het TikTok-platform. TBYP is verheugd dat deze aantijgingen ook zullen worden ondersteund door bevindingen van de Britse toezichthouder.

U kunt zich nog steeds aansluiten bij de actie van TBYP via de volgende link.